Een stad als bos? Stimuleer, subsidieer en bovenal: laat de kapvergunning niet los, schrijft Mark Rotteveel.

Er is steeds meer aandacht voor bomen in particuliere tuinen, schrijft projectadviseur Mark Rotteveel van Pius Floris Boomverzorging in Veenendaal. Volgens hem groeit de bewustwording dat deze bomen een belangrijke bijdrage leveren aan het ‘stadsbos’ en de ecosysteemdiensten. Met name bij professionals. Nu de burger nog. 

Als het gaat om beleid rondom bomen in particuliere tuinen is de kapvergunning sinds jaar en dag de hoeksteen. Vanwege deregulering is dit beleidsinstrument echter op veel plekken afgeschaft. Daarvoor in de plaats is er bij veel gemeenten een waardevolle bomenlijst opgesteld. Op deze waardevolle bomenlijst, die doorgaans verre van compleet is, staan veelal alleen de echt monumentale bomen. Niet de toekomstig monumentale bomen of alle andere particuliere bomen die samen een groot deel van het stadsbos vertegenwoordigen. Het stadsbos: in het ideale geval een stad als bos. Groen en grijs met elkaar in balans. In sommige gemeenten is de kapvergunning nog strikt, zoals in Amsterdam, waar voor elke boom met een stamomtrek van meer dan 31cm en een hoogte van 1.30 meter een kapvergunning benodigd is. Of Groningen, waar een stamdiameter van 20 cm de drempelwaarde is. Op veel andere plekken is de boom vogelvrij. 

Wel of geen kapvergunning?

Belangrijk argument om geen kapvergunning te hanteren is dat een groot deel van de aanvragen (99% wordt wel gezegd) toch gehonoreerd wordt. Belgisch onderzoek wijst uit dat dit inderdaad het geval is. Van de ca. 75.000 onderzochte dossiers worden 9 van de 10 kapvergunningen verleend. Het gros van deze vergunningen is aangevraagd door privé-personen: dus private boomeigenaren.

Echter blijkt uit dit onderzoek ook dat veiligheid vaak als drogreden wordt gebruikt om een vergunning aan te vragen of te honoreren. Door de afwezigheid van boomtechnische kennis bij de aanvrager én de vergunningverlener worden veel vergunningen op basis van (onterechte) veiligheidsargumenten verleend. Daarnaast blijkt in dit onderzoek dat er weinig gebruik gemaakt wordt van objectieve afwegingskaders. Het geformuleerde advies in dit onderzoek is dat een lagere vergunningsgraad belangrijk is met het oog op het algemeen belang van bomen. Daarbij moet bij vergunningsaanvragen meer gebruik gemaakt worden van boomexperts en uniforme afwegingskaders om een goede beoordeling te kunnen maken. (bron: Kappen en aanplanten van bomen en vegetatiewijzigingen: een screening van de huidige wetgeving en vergunningsverlening. Department Omgeving, 2023)

In Duitsland is tevens onderzoek gedaan naar de kapvergunningsregels in Nordrhein Westfalen en Bayern. Ook daar schaffen diverse gemeenten de kapvergunning af. Belangrijke argumenten zijn handhavingsprobleem (budget en tijd), meer vrijheid voor burger om te beslissen over eigen bezit en een aanname dat een kapvergunning contraproductief werkt: er worden juist meer bomen gekapt net voordat ze vergunning plichtig zijn. Dat laatste is uit het onderzoek niet gebleken.

Ook in Duitsland ziet men een veranderend sentiment rondom bomen. Er is meer bewustwording over het belang van bomen en (illegale) kap van bomen wordt lastiger door een oplettende omgeving.

Uit dit onderzoek blijkt dat bij veel gemeentes waar de kapvergunning is afgeschaft, een grote toename is waargenomen van het aantal bomen wat vervolgens gekapt is.

Adviezen uit dit onderzoek zijn:

• Kapvergunningen vormen een nuttig instrument voor het beschermen van bomen, mits ze proportioneel worden toegepast.
• De tijdsinvestering voor handhaving en controle op vergunningen en herplant is het gezien de meerwaarde van bomen voor de leefbaarheid van het stedelijk gebied zeker waard.
• Een landelijk uniform beschermingsbeleid zou meerwaarde hebben;
• Financiële ondersteuning in boomveiligheid en onderhoud bij bomen in particuliere gebieden helpt de acceptatie en het behoud van bomen te vergroten.

Stimuleringsregelingen

Maar wat is er naast de kapvergunning / regelgeving mogelijk om het aantal bomen én boomkroonvolume in particuliere gebieden te vergroten? Er zijn verschillende stimuleringsregelingen om meer bomen in particuliere gebieden te planten. Zo kunnen inwoners van Nunspeet 35 euro subsidie krijgen voor het aanplanten van een boom. De provincie Overijssel heeft in samenwerking met Natuur en Milieu Overijssel een subsidieregeling voor het aanplanten van bomen in de buurt. Buren, vrienden of collega’s kunnen 300 euro subsidie krijgen voor het aanplanten van bomen.

Diverse gemeenten hebben ook een aanplantactie opgezet waarbij gratis bomen beschikbaar gesteld worden aan inwoners. In Den Haag en Amsterdam is hier veelvuldig gebruik van gemaakt.

De gemeente Capelle aan den IJssel geeft subsidie voor het onderhoud van beschermde bomen. Hierin zit het inspecteren van de boom én een bijdrage (tot max 500 euro / boom) aan het onderhoud. Zoals het onderzoek uit Duitsland aangeeft kan dat een belangrijke maatregel zijn om beschermwaardige bomen ook werkelijk te behouden. Ook komen hierdoor de kosten en baten bij elkaar: de maatschappij heeft baten van deze boom maar draagt daarvoor ook bij aan de onderhoudslasten. Ook in Waalwijk is een dergelijke subsidie opgezet. Bomen die op de waardevolle bomenlijst staan komen in aanmerking voor subsidie voor onderhoud. Dit betreft wel een eenmalige subsidie.

Nadeel van deze maatregel is dat de subsidiemaatregel alleen geldt voor bomen die op de waardevolle bomenlijst staan. In Waalwijk zijn dit ongeveer 250 bomen, terwijl er meer dan 30.000 alleen al gemeentelijke bomen zijn, nog zonder de particuliere bomen. Het gaat dus om een zeer beperkt deel van het bomenbestand. Je kunt je afvragen of alle waardevolle bomen op deze lijst staan. Daarnaast wordt het ‘nieuwe talent’ hiermee niet gestimuleerd. De bomen die nog niet volwassen zijn, maar wel een toekomstperspectief hebben om tot volle wasdom uit te groeien en een grote bijdrage te leveren aan het stads/dorpklimaat.

Bewustwordingscampagnes

Naast stimuleringsregelingen zijn er ook diverse bewustwordingscampagnes om het belang van bomen bekend te maken bij inwoners van gemeenten. Operatie Steenbreek en het Tiny Forest van IVN zijn hier goede voorbeelden van. Daarnaast heeft de TreeTag campagne van Pius Floris in 2019 een groot bereik gehad. Door het ophangen van duurzame posters aan bomen met informatie over de ecosysteemdiensten van die boom is het belang van bomen laagdrempelig inzichtelijk gemaakt. Vervolgens hebben vele lokale kranten een artikel over het belang van die specifieke boom gepubliceerd en is er op sociale media veel aandacht besteed aan deze campagne.

Daarnaast heeft Pius Floris een Bomenpodcast (Pius de Podcast) opgezet waar op laagdrempelige wijze kennis over aanplant, onderhoud, ecosysteemdiensten etc. gedeeld wordt.

In Almere is in 2022 een campagne opgezet genaamd Onze Bomen. Deze campagne is een samenwerking tussen Gemeente Almere, Staatsbosbeheer, IVN en Pius Floris. Doel van deze campagne is bewoners bewust te maken van het belang van bomen, door ze te stimuleren om zelf bomen in te meten, in te voeren op een website waarna ze een TreeTag toegestuurd krijgen over de waarde van die bewuste boom. Hier is veel aandacht aan besteed, bijvoorbeeld door het opstellen van informatieve filmpjes, publiceren van krantenartikelen in de lokale media en publiceren van sociale media.

Particuliere bomen in het Urban Forest Masterplan

Eigenlijk geen gemeente heeft alle particuliere bomen op dit moment goed in beeld. Ook zijn particulieren nog geen structureel onderdeel van het boombeleid. Wereldwijd is hier wel een omslag in. In het Urban Forest Masterplan, een concreet en pragmatisch beleidsdocument voor het Stadsbos, zijn particuliere bomen een vast onderdeel. Vaak begint het met het in beeld brengen van de particuliere bomen. Hoeveel hebben we eigenlijk? En hoeveel dragen ze bij aan de ecosysteemdiensten van het Urban Forest? Vervolgens worden er gerichte regels, stimuleringsregelingen en campagnes opgezet om meer bomen in private gebieden te planten, deze beter te onderhouden en de kosten en baten met elkaar te delen.

Quickscan Particuliere Bomen

Het implementeren van bomen in particuliere tuinen in het beleid vraagt een brede inventarisatie van de huidige stand van zaken. Om dit voor een gemeente in beeld te brengen heeft Pius Floris de Quickscan Particuliere bomen ontwikkeld. Bij deze quickscan wordt een analyse gemaakt van de huidige situatie:

• Wat staat er in het beleid over particuliere bomen?
• Hoeveel informatie is er bekend over de particuliere bomen?
• Wat zijn de (vergunnings)regels?
• Zijn er (gemeentelijke / provinciale) stimuleringsregelingen?
• Zijn er bewustwordingscampagnes over het belang van bomen?

Het resultaat van deze quickscan is een analyse en pragmatisch advies hoe particuliere bomen opgenomen kunnen worden in het beleid van een gemeente. Dit advies wordt uitgewerkt in praktische (voorstellen van) maatregelen. Sommige maatregelen kunnen vervolgens (individueel) opgezet worden, andere maatregelen kunnen bij een volgend beleidsplan of aanpassing van regelgeving overwogen worden.